سیستم اطفاء حریق دستی

امروزه خطرات آتش سوزی بر هیچ کس پوشیده نبوده و به همین دلیل تعبیه سیستم اطفا حریق در ساختمان ها و مکان هایی که احتمال مشتعل شدن و آتش سوزی در آنها بالاست از اهمیت ویژه ای برخوردار است تا بتواند از خسارت های جانی و مالی جلوگیری نموده یا آنها را به حداقل برساند زیرا اطفا حریق در لحظات ابتدایی آتش سوزی می تواند از گسترش و سرایت آتش جلوگیری نماید.

سیستم اطفا حریق به سیستمی گفته می شود که با بهره گیری از وسایل و تجهیزات مخصوص، آتش را خاموش می کند. سیستم اطفا حریق دستی از پرکاربردترین سیستم ها از نظر سادگی کاربری و هزینه اجرای پایین بوده و در انواع مختلف و اندازه های گوناگون برای مبارزه با حریق در مراحل اولیه طراحی شده است.

 در طراحی اینگونه از وسایل اطفا این نکته در نظر گرفته شده که از نظر وزن و حجم و ابعاد طوری ساخته شوند تا به آسانی قابل حمل بوده و بتوانند به سرعت در عملیات اطفا حریق مورد استفاده قرار گیرند. سیستم اطفا حریق به طور کلی به دو نوع دستی و اتوماتیک تقسیم بندی می گردد که ما در این مقاله به نوع دستی آن می پردازیم.

سیستم اطفا حریق دستی

تجهیزاتی که در این سیستم به کار برده می شوند برای استفاده و فعال شدن نیاز به نیروی انسانی داشته و بدون وجود نیروی انسانی کاربرد ندارند. از نمونه های آشنا و رایج تجهیزات سیستم اطفا حریق دستی، کپسول های آتش نشانی است. در روش اطفا حریق دستی با توجه به اطلاعاتی که در زمینه محاسبه بار حریق، نوع حریق و نقشه محل تصرف به دست می آورند، بهترین ماده برای اطفا حریق را انتخاب می نمایند که نوع حریق و نوع خاموش کننده به شکل زیر تقسیم بندی می گردد:

 

 

اطفا حریق دستی با توجه به نوع حریق و یا کلاس بندی حریق دارای انواع متفاوتی است که در ادامه ذکر می گردد.

کپسول های آتش نشانی

کپسول های آتش نشانی بر اساس ترکیبات و مواد مورد استفاده در آنها و اینکه در اطفا چه نوع و کلاس حریقی کاربرد دارند به انواع گوناگونی تقسیم بندی می شوند:

خاموش کننده های مبتنی بر پودر و گاز یا کپسول های پودری

این کپسول ها برای اطفا حریق طیف وسیعی از آتش سوزی کاربرد داشته و معمولا به نام خاموش کننده های پودری شناخته می شوند. همچنین این نوع از کپسول ها خود به دو گروه کپسول های شیمیایی خشک و کپسول های شیمیایی تر تقسیم بندی می شوند.

نوع خشک آن برای اطفاء حریق فلزات کلاس D به کار می رود و نوع تر آن برای اطفا حریق غیر فلزات کلاس A,B,C استفاده می گردد. این کپسول ها علاوه بر استفاده در منازل و ساختمان های مسکونی و تجاری؛ در کارگاه ها و کارخانه ها نیز استفاده می گردند زیرا به جز اینکه قابلیت استفاده به جای خاموش کننده های مبتنی بر آب را دارند، قابل استفاده در اطفا حریق با منابع فلزی قابل اشتعال، مایعات قابل اشتعال، گازهای قابل اشتعال و تجهیزات الکتریکی و برق نیز هستند.

در این روش تعیین وزن پودر بر اساس سطح حریق حائز اهمیت است زیرا عملکرد خاموش کننده های دستی پودری بر اساس خفه کردن سطح حریق می باشد. موارد ذیل در این محاسبه لحاظ می گردد:

• تخمین کارشناسی سطح حریق و سرعت رشد آن
• تهیه نقشه لی اوت و جانمایی خاموش کننده های دستی
• تعیین دانسیته حریق به منظور مشخص کردن بار حریق
• تعیین مساحت سطح کارگاه یا ناحیه احتمالی بروز حریق
• مشخص کردن مکان یا محل تصرف از نقطه نظر میزان خطر
• محاسبه وزن کلی پودر مصرفی مورد نیاز یعنی حاصلضرب سطح حریق K × S  در فاکتور خاموش کنندگی
• مشخص کردن پودر مصرفی و تعیین فاکتور خاموش کنندگی بر اساس مرغوبیت، میزان خطر، بار حریق و سرعت رشد
• تعیین تعداد و نوع دستگاه های خاموش کننده. نکته قابل توجه در این زمینه این است که حداکثر فاصله دسترسی فرد به خاموش کننده نباید از 30 متر بیشتر باشد.

خاموش کننده های مبتنی بر گاز CO2

این دسته از کپسول ها برای خاموش کردن مایعات قابل اشتعال بخصوص روغن ها و همچنین لوازم و تجهیزات الکتریکی مورد استفاده قرار می گیرند. در این روش؛ اطفا حریق به صورت خفه کردن با گاز CO2 بوده و به همین دلیل محاسبه حجم احتمالی حریق و همچنین دی اکسید کربن مورد نیاز حائز اهمیت است که موارد ذیل در این محاسبه لحاظ می گردد:

• تعیین دانسیته حریق به منظور مشخص کردن بار حریق
• تعیین مساحت سطح کارگاه یا ناحیه احتمالی بروز حریق
• مشخص کردن مکان یا محل تصرف از نقطه نظر میزان خطر
• تخمین حداکثر حجم احتمالی حریق با در نظر گرفتن بار حریق و سرعت رشد
• محاسبه وزن کلی خاموش کننده مورد نیاز: حاصل ضرب حجم احتمالی حریق در فاکتور خاموش کنندگی
• تعیین فاکتور خاموش کنندگی حریق با توجه به ویژگی های آن، بین 0.68-1.5 کیلوگرم به ازای هر مترمکعب
• تعیین تعداد و نوع دستگاه های خاموش کننده مبتنی بر گاز CO2. نکته قابل توجه در این زمینه این است که حداکثر فاصله دسترسی فرد به خاموش کننده نباید از 30 متر بیشتر باشد.

خاموش کننده های مبتنی بر کف یا فوم

این کپسول که برای اطفا حریق مایعات قابل اشتعال به کار می رود؛ مانع از رسیدن اکسیژن به مایع در حال سوختن شده و باعث خاموش شدن آتش می شود. نکته قابل توجه در استفاده از این نوع از کپسول این است که فوم یا کف باید روی مایع در حال اشتعال به خوبی و به طور کامل پخش گردد تا بتواند مانع از اشتعال شود. در روش استفاده از خاموش کننده های حاوی کف، خفه کردن سطحی حریق مد نظر بوده که در این رابطه نحوه محاسبه و تعیین میزان کف به صورت زیر است:

• تعیین سطح مورد نظر برای حریق احتمالی
• محاسبه حجم کف از فرمول V=A/X*K*100

V میزان محلول کف مورد نیاز بر حسب لیتر

A سطح احتمالی حریق بر مبنای متر مربع

X نسبت توسعه کف(LOW E*P>20,High E*P>200)

K ضریب ثابت تاثیر کف که بین 1 تا 1.5 است.

خاموش کننده های آبی(آب و گاز)

این کپسول ها در آتش سوزی های کوچک و مواد ساده مانند چوب و کاغذ کاربرد دارند. این خاموش کننده ها را به هیچ وجه در اطفا حریق ناشی از تجهیزات الکتریکی و روغن ها نباید استفاده نمود. از مشکلات این خاموش کننده ها این است که در دمای کمتر از 4 درجه سانتی گراد (40 درجه فارنهایت) یخ می زنند. برای تامین فشار در این نوع کپسول از گاز CO2 یا گاز نیتروژن در داخل یک کارتریج استفاده می نمایند.

کپسول بیوورسال (Bioversal)

این نوع کپسول ها مناسب برای اطفا حریق جامدات و مایعات قابل اشتعال مانند کاغذ، پارچه، پلاستیک، چوب، روغن ها، گازوئیل و تینر هستند. از ویژگی های بسیار مهم این نوع کپسول ها که آن را از بقیه متمایز می کند این است که دوستدار محیط زیست بوده و هیچ گونه آسیبی را به محیط زیست وارد نمی کنند. سایر ویژگی هایی که این محصول را متمایز می کند عبارتند از:

الف) عدم خورندگی

ب) عدم بازگشت شعله

پ) توانایی بسیار بالا در خاموش کردن آتش های پرحجم و وسیع

ت) غیرفعال کنده هر چهار عامل انتشار آتش(اکسیژن،حرارت،سوخت و واکنش های شیمیایی)

کپسول هالوژنه

استفاده از این کپسول ها از سال 1994 به دلیل اثرات زیست محیطی که هالوژن های 1211،2402 و 1301 بر روی لایه اوزون می گذاشتند متوقف و ممنوع شد. از این کپسول ها در اطفا حریق نوع B و C استفاده می شد زیرا هیچ گونه آسیبی به تجهیزات الکترونیک وارد نمی نمود اما در سال های اخیر ترکیبات مشابهی مانند هالوترون و FE-36 جایگزین ترکیبات قبلی گشته که تاثیر مناسبی روی حریق دارند و اثر تخریبی بر محیط زیست ندارند.

 

 

 

 

رنگبندی کپسول های آتش نشانی:

کپسول های آتش نشانی دارای رنگبندی های متفاوتی بر اساس نوع مواد به کار رفته در آنها هستند که گاهی کپسول قرمز با رنگ مختص هر نوع خاموش کننده با نواری از همان رنگ بر بدنه آنها به کار می رود و کاربرد آن را در موارد مختلف مشخص می نماید. در ادامه به انواع رنگ های کپسول های آتش نشانی می پردازیم:

کپسول آتش نشانی قرمز رنگ: نشان دهنده کپسول آبی و مبتنی بر آب است.

کپسول آتش نشانی آبی رنگ: نشان دهنده کپسول های پودری و مبتنی بر پودر می باشند که به طور معمول با نام کپسول های ABC شناخته می شوند و به معنی کاربرد آنها در هر سه کلاس A و B و C می باشد.

 

 

کپسول آتش نشانی کرم یا لیمویی رنگ: نشان دهنده کپسول های فومی است و استفاده از آن در پمپ بنزین ها و برخی کارخانجات به دلیل اطفا حریق مایعات قابل اشتعال مرسوم است.

کپسول آتش نشانی مشکی رنگ: نشان دهنده کپسول مبتنی بر گاز CO2 می باشد که برای اطفا حریق ناشی از جرقه های الکتریکی و تجهیزات الکتریکی و مایعات قابل اشتعال کاربرد دارد.

کپسول آتش نشانی سبز رنگ: نشان دهنده کپسول های هالوژنه است که در آتش سوزی های کلاس B و C کاربرد دارد که در حال حاضر به دلیل آسیب های زیست محیطی مواد درون آن با مواد بی خطر جایگزین شده است.

کپسول آتش نشانی زردرنگ: نشان دهنده کپسول پودری از نوع مواد شیمیایی تر می باشد که برای حریق های ناشی از سوختن چربی ها و روغن های خوراکی است کاربرد دارند و معمولا در آشپزخانه های صنعتی مورد استفاده قرار می گیرند.

 

 

اطفا حریق دستی بر مبنای آب

این روش مشتمل بر استفاده از سیلندرها بوده و با توجه به نحوه عملکردشان فقط برای حریق های محدودی کاربرد دارند و شامل موارد زیر بر مبنای استفاده از شبکه ثابت اطفا حریق مبتنی بر آب هستند:

• جعبه های آتش نشانی (هوزریل )
• ایستگاه پمپاژ آب(شیرهای هیدرانت)

جعبه آتش نشانی

جعبه آتش نشانی یا فایرباکس Fire Box محفظه ای فلزی و توخالی است که برای نگهداری تجهیزات اطفا حریق در ساختمان ها از آن استفاده می گردد و در آن کپسول و شلنگ آتش نشانی و تجهیزات امدادی تعبیه گشته تا بتوان در هنگام بروز حادثه در محل، از این تجهیزات برای اطفا حریق و کاهش خسارات احتمالی آتش سوزی استفاده کرد.

جعبه های آتش نشانی از روش های اطفا حریق دستی بوده که با وجود نیروی انسانی می توان از آن بهره برد و بدون کاربر عملا قابل استفاده نیست.

هوزریل ها (Hose Reel) که از تجهیزات موجود در جعبه های آتش نشانی هستند، شلنگ های با انعطاف پذیری بالا بوده و برای اطفا حریق های کوچک مانند ساختمان های مسکونی و اداری استفاده می شوند.

شیر آتش نشانی یا شیر هیدرانت (Fire Hydrant)

این شیرها بر روی حلقه های آبرسانی زیرزمینی نصب شده و در مکان های مختلف اعم از مکان های تجاری، صنعتی و غیره کارگذاری می شوند تا درهنگام وقوع حریق، آتش نشانان بتوانند عملیات اطفا حریق را با آنها انجام دهند. این شیرها به دو نوع ایستاده و زمینی تقسیم بندی می شوند و بخصوص در مناطق صنعتی حادثه آفرین؛ دارای عملکرد موثر و مناسبی هستند.

توپ اطفا حریق

توپ اطفا حریق یکی از تجهیزات اطفا حریق دستی بوده که در سال های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است و با نام های دیگر توپ ضدحریق، گوی اطفا حریق، توپ آتش نشانی و گوی آتش نشانی نامیده می شود. عملکرد این گوی بسیار سریع بوده و سه تا پنج ثانیه پس از برخورد با حریق فعال می شود.

عملکرد توپ اطفا حریق به این صورت است که آن را به مرکز حریق پرتاپ کرده و پس از طی زمان کوتاهی گوی منفجر می شود. انفجار گوی دارای صدای بلندی در حدود 120 دسی بل است که باعث هشدار به سایرین و اعلام حریق نیز می گردد. این توپ ها بسیار سبک بوده و از لحاظ اقتصادی نیز دارای صرفه اقتصادی مناسبی هستند.

سخن پایانی

با توجه به تمامی مواردی که در این مقاله برای اطفا حریق دستی ذکر گردید؛ این نتیجه حاصل می شود که تجهیزات اطفا حریق دستی در لحظات اولیه آتش سوزی ها در کنترل و مهار حریق نقش کلیدی داشته و می توانند از بروز فاجعه و یا سرایت آتش به سایر مکان ها خودداری نمایند که از نمونه های بسیار رایج آن می توان کپسول های آتش نشانی را ذکر نمود.

همچنین در سال های اخیر توپ اطفا حریق نقش مهمی را در کنترل آتش سوزی ها ایفا نموده و استفاده از آن در حال گسترش است. تجهیزات اطفا حریق دستی در بسیاری از موارد و پیش از رسیدن نیروهای امدادی می توانند در کنترل حادثه نقش اساسی ایفا کرده و از خسارات جانی و مالی تا حد زیادی بکاهند.